UYGAR BİR TOPLUM ÖRNEĞİ: ZİLAN/REDKAN AŞİRETİ
Günümüzde ekseriyetle Kürd coğrafyasında varlık gösteren Zilan/Redkan Aşireti kadim bir tarihe ve köklü bir yapıya sahiptir. Zilan, Redkan Aşireti'nin eski adıdır. Zilan Aşiretler Konfederasyonu ise Zilan/Redkan Aşireti'nin de bağlı olduğu bir aşiretler birliğidir.
Zilan/Redkan Aşireti, tarihe zalim olarak kaydedilen Emevi Devleti'nin Irak Valisi Haccac İbn-i Yusuf Es-Sekafi (d. 661–ö. 714) döneminde Kürd coğrafyasının güneyinden bugünkü Şam-Halep çevresine göç eder. Selahaddin-i Eyyubî-i Kürdî (d. 1138-ö. 1193) zamanında onun savaşçı kolu olarak görev alırlar. Daha sonra Eyyübiler ile aralarında çıkan bir sorundan dolayı Kürd coğrafyasının kuzeyine göç ederler. 1180 yılında Diyarbakır’ın Silvan ilçesi ile Cizre arasındaki bölgeye yerleşirler. 400 yıl Diyarbakır’da yaşadıktan sonra ağırlık olarak Erivan çevresine göç ederler. 1580-1915 yılları arasında ekseriyeti Erivan ve ona bağlı olan Iğdır’da, diğerleri ise Kars ve Van'da yaşar. 1915'ten sonraki yıllarda Redkan Aşireti'nin tamamına yakını atayurtları Erivan'dan sürülür.
Mehrdad R. Izady'e göre Redkan ve Şadili aşiretlerinden bir çok aile 16. yüzyılda Erivan çevresinden İran Horasan'ına sürgün edilmiştir. (1) Horasan'a sürgün edilenler şu an Qoçuhan şehrinde yaşamaktadırlar. Ayrıca birkaç aile ise Suriye/Halep'te yaşamaktadır. Redkanlılar Horasan'a sürgün edildiklerinde orada birçok iz bırakırlar. Mesela İran Horasan'ında Redkan isimli köyler ve kaleler bulunmaktadır.
Zilan/Redkan Aşireti toplam 12 kabileden müteşekkildir, bu kabileler şunlardır:
*Koseyi/Mala Kosa
*Kumka
*Memka
*Çekema
*Heciya
*Hesepêxasa
*Torına Qewişa
*Torına Malbatê
*Katêya
*Bekıra (Mala Bekırê Heci Cıbir)
*Mala Siso
*Qerki (Qerka Redka)
Redkan Aşireti ekseriyetle Özalp üzerinden İran'a, oradan Erivan'a göç etmiştir. Redkanların bir kısmı ise Özalp'ta kalmıştır. Milli Aşireti Özalp'ta ağırlıktadır. Özalp Koseyileri de komşuluk ve akrabalık ilişkileri kurmuş olup zaman zaman siyasi ittifaklarda yapıp Milli Aşireti'ne destansı kahramanlıklarla katkıda bulunarak yakınlaşmışlardır. Fakat Koseyi olarak varlıklarını idame ettirmişlerdir.
Redkan Aşiretine liderliği, Guli Cewer Ağa (d.1806 -ö.1877), Eleşref Bey (d.1849- ö.1928) yapmışlardır. Redkanlar gittikleri yerlerde önderlik yapmışlardır. Zira Van/Çatak Redkanlarından Üsöv-ı Müseyd Elitaş Ağa'nın (d. 1885-ö. 1975) bölgedeki liderliği buna güzel bir örnek teşkil etmektedir.
Redkanlılar, Kars’ta 91, Ağrı’da 85, Iğdır’da 46, Muş'ta 38, Erzurum'da 36, Ardahan'da 11, Van'da 34, Edirne'de 2, Bayburt’ta 4, Eskişehir'de 3, Manisa'da 2, Bitlis, Erzincan, Diyarbakır, Hatay, Maraş, Ankara ve Kayseri’de birer tane köyde olmak üzere Türkiye'nin toplam 359 köyünde yaşamaktadır. Türkiye dışında da birçok köyde yaşamaktadır.
Muş ve Erzurum köylerinde Redkanlılar birbirlerine Oro diye seslendiğinden, onlara Oro’yi, Erivan’dan geldikleri için de Mıhacırên Rewanê (Erivan muhacirleri) deniliyor. Ağrı'nın Eleşkirt ilçesine bağlı köylerde, Redkan Aşireti'nin Erivan'dan göçü takvim olarak kullanılır; 1890-1915 yılları mabeyninde meydana gelen herhangi bir olaydan bahsedilirken, "Salên Eşîra Redkî hat (Redki Aşireti'nin geldiği yıllar)" deniliyor.
İsviçreli antropolog Eugene Pittard (d. 1867-ö. 1962) şöyle diyor:
"Kürdler uzun boylular ve hepsi neredeyse 1.68'in üstündedir. Bazı Kürdler, diğerlerine oranla daha da uzun boylular. Örneğin Redki Aşireti." (2)
1895 yılında Harvard Üniversitesi tarafından Fransızca basılan bir kitapta Redkanlılar için şu ifadelere yer veriliyor:
"Yaz aylarında 2925 metre yüksekliğindeki yaylalara çıkan Redkiler, kışın Sormalu (Iğdır) köylerine inerler. Redkilerin kullandığı bölge, en verimli bölgedir. Biz onların bölgesini ziyaret etmeyi başardık. Redkilerin liderleri bizleri yemeğe davet ettiler. Çok büyük çadırları, kadınların ve erkeklerin çok zengin ve zarif elbiseleri, çok değerli halıları vardı. Bu aşiret, Avrupalılar gibi medeniydi. Sehpa, tabak, çatal, bıçak ve kaşık kullanan Redkiler, bizleri çok şaşırttılar. Ermeni evlerinde ne varsa, onların evlerinde de onlar vardı. Tek eksik, şaraptı." (3)
Zilan/Redkan Aşireti, kendileri ile ilgili eski gravürler olan tarihi çok eski birkaç Kürd aşiretinden biridir. Avrupalı antropolog ve arkeolog Ernest Chantre 1890 yılında yazdığı Transcaucasie adlı eserinde, Zilan/Redkan Aşireti'nin çok medeni bir aşiret olduğunu ve Kürdler arasında çatal, bıçak kullanımını onlarda gördüğünü belirtir. Redkan Aşireti'nden Guli Cewer Ağa (d. 1806-ö. 1877), 1847 yılında Rus Devleti tarafından resmi olarak Kafkasya’da yaşayan bütün Müslüman Kürd aşiretlerinin lideri kabul edilmiştir.
Zilan/Redkan Aşireti mensupları ekseriyetle Ehl-i Sünnet'in itikatta Eş'ari, amelde ise Şafiî mezhebine mensupturlar. Bununla beraber Gürcistan ve Azerbaycan'da yaşayan Redkanların bir kısmı Şiî, Ermenistan Senger köyündeki Redkanlar ekseriyetle Êzidî, Kürd coğrafyasının güneyindeki Redkanların bir kısmı ise Hristiyan'dır.
Redkan Aşireti tarihe mal olmuş bir aşiret olduğu gibi ilim, nazar ve mücadele sahalarında da tarihe geçen şahsiyetler çıkartmıştır. Bunlardan en önemlisi Redkan Aşireti'nin İslam kanaat önderlerinden Şeyh Molla Tâhâ El-Harîrî'dir. Şeyh Molla Tâhâ El-Harîrî (d. 1805-ö. 1875), Seyyid Taha-i Nehrî'nin (ö. 1853) en mühim halifelerinden idi. Seyyid Taha-i Nehrî ise Hazret-i Mevlânâ Hâlid-i Kürdî'nin (d. 1779-ö. 1827) en mühim halifelerinden idi. Öyle ki Şeyh Said (d. 1865-ö. 1925), Kadı Muhammed (d. 1893 - ö. 1947), Molla Mustafa Barzani (d. 1903-ö. 1979) ve mütekelliminin mütebahhirin ulemasından Bediüzzaman Molla Said-i Kürdî (d. 1877-ö. 1960) dahi mezkûr 3 zatın ilim, nazar ve velayet çeşmelerinden doya doya içmişlerdir.
Son olarak şunu ifade etmek gerekir ki; Redkan Aşireti, Kürd kültürüne büyük katkılarda bulunmuş değerlerde çıkartmıştır. Bunlardan en önemlisi; Dengbêj Şakiro'dur.
Dipnot:
1- Mehrdad R. Izady, Kürdler - 122
2- Race And History - 366
3- Archives D'histoire Naturelle, De Lyon, 1895
